Evrensel mi? Küresel mi?

EVRENSEL Mİ? KÜRESEL Mİ?

Evren kâinatla eş anlamlı olup bütün bir mevcudatı içine alacak bir kavramdır. Evren sadece gördüklerimiz değil kim bilir gördüklerimizin kaç katı çoğunluktadır göremediklerimiz. Bu dünya ve üzerindekilerle sınırlı değil evren. Evren kelimesinin kastettiği sadece dünya ve üzerindekiler olmasa gerek. Dünyayı, dünya üzerindekileri, daha doğrusu dünya üzerinde insanları ilgilendiren, bunları kapsayan, bahsedildiği zaman akla gelen bu unsurları bünyesinde muhteva eden kavram “küresel” kelimesi olsa gerek.
Özellikle günümüz entelektüel kesimin ağzından hiç düşmeyen bir kavram evrensellik. Mahiyeti açısından dünyanın ilerlemişlik seviyesinin bir sonucu olarak gerek politik çevre gerek uluslar arasında gerekse düşünce kuruluşlarının pek fazla andıkları bir kavram bu. Gittikçe küçük bir köy olduğu söylenen dünyanın da; herhangi bir yerdeki basit bir problemin sadece o yerdekilerin değil, bütün ulusların bütün insanların problemi olması bu kavramı gittikçe daha çok popüler yapıyor.
Mesele bu kavramın popüler olması ya da çok kullanılmasında değil. Mesele bu kavramın yanlış yerlerde yanlış anlamları karşılamak için kullanılmasında. Aslında görünürde bu kavramın kullanılmasıyla ilgili hiçbir problem olmayabilir. Bu konudaki problem tamamen gelecekle alakalıdır.
Tekrar belirtmeliyim ki evren var olan her şeyle alakalı bir kavramdır. Ay, mars, güneş, Samanyolu, uzaylı… Vs.
O halde evrenselde bütün bunlarla ilgili olan bunları kapsayan bir anlam içermelidir. Nasıl ki “hukukla ilgili” anlamında bir şeyden bahsederken hukuksal kelimesini kullanıyorsak, nasıl ki matematik kullanarak anlattığımız bir konudan bahsederken “matematiksel” diye niteliyorsak; ancak bütün kâinatı içine alan meselelerle alakalı konuştuğumuzda “evrensel” kavramını kullanabiliriz.
Büyük bir tartışmayı da beraberinde getireceğine inandığım bu düşünce aynı zamanda zihinlerde de birçok soru işareti belirmesine sebep oluyor. Evrensellik canlılıkla, canlılarla alakalı bir kavram; küresellik ise daha çok siyasal ve sosyolojik söylemlerde kullanılan bir kavramdır diye düşünülebilir. Oysa bizim düştüğümüz yanılgıda tam burada. Evrensellik canlı ile alakalıysa; bütün canlıları içine almalı ve mevcut bütün canlılar için mutabık olunan konuları içermelidir.
Hâlbuki biz dünya dışında canlıların var olduğunu ispatlayamadığımız gibi var olmadıklarını ispatlayamadık. Üstelik belki bir temenni ya da belki bir zandan öteye gitmese de var olduğuna dair inancımız her zaman biraz daha fazladır. Dinlerin ve ideolojilerin çoğu insanların bulundukları kendi alemleri haricinde başka âlemlerin mevcudiyetini de var sayar. Bu ideoloji ve dinlerin bazılarının dayanak noktası zan ve hurafeler, bazıları konjöktörel bir inanışın devamı, bazılarınınki de ciddi tanık ve kaynaklardır. Bu işin kısmen duygusal yönü. İşin daha reel yanı var ki; mesela Ağustos 2008 başlarında NASA’dan yapılan açıklama bunlardan bir. Söylenene göre Mars'a gönderilen araç orada su bulmuş. Ayrıca NASA’nın daha önce bulduğu bir çok bilgi bu düşünceyi destekler niteliktedir. Küçük bir ihtimali doğursa da dünya genelinde UFO gördüğünü söyleyen birçok insanı hepimiz medyadan duymuşuzdur.
Evrensel kelimesinin ilerde bir gün sorun olabileceğini söylemiştim. Eğer olurda bir gün dünya dışında canlıların var olduğu ispatlanır ve bunlarla iletişime geçilirse evrensellik kavramı işte o zaman problem olmaya başlar. Çünkü biz evrenselliğin içini sadece insanlarla yada dünyayla alakalı olan değer ve görüşlerle doldurduk. Oysa bizim normatif olarak gördüklerimiz bu yeni tanıdığımız, daha doğrusu ilerde birgün tanışabileceğimiz ihtimali olan canlılara çok aykırı gelebilir. O zamanda evrensellik yeniden tanımlanmak gerekecek.Temennimiz odur ki; bu kavramyeni tanımına, anlamına kavuşana dek içerdiği anlam yüzünden problemler baş göstermesin.


Mevlüt Karakalplan

Mevlüt Bey! Dediğinizi anlıyor ve kısmen hak veriyorum. Ancak bu "evrensel kelimesinin nerden zuhur ettirildiğine bakmak lâzım önce:

Evrensel güyâ Öztürkçecilik adına uydurulmuş bir kelime. Ama batı dillerinde karşılığı olan universal'e ne kadar da benziyor değil mi? Aslında bu benzerlik bile uydurmacıların amaçlarının Türkçecilikten çok Türkçe'yi Batı dilleri içinde yozlaştırmak, -başaramazlar ama- asimile etmek olduğunu gösteriyor görebilene.
Asıl sorun ise şu -sel, -sal diye ifade ettiğimiz uydurma ekten kaynaklanıyor. Latin dillerindeki -el, -al ekinin - dilin tabiî akışında değil- uydurma biçimde dilimize yapıştırılması ve her kelimenin ardına getirilip sıfat yapma hastalığı dilimizi zevksizleştirdiği gibi muhayyilemizden köklü kavramların çıkıp uyduruk, batı özentisi kavramların dilimizi istilâ etmesine sebeb oluyor.Bence en başta bu uyduruk dile tepki vermemiz gerekiyor. Çünkü uydurmacılığın eli bin yıllık lugatimize uzanıyor. Dilimize yerleşmiş kelimelere uzanıyor. Cemil Meriç'in dediği gibi "Kamus, namustur." Kamusumuza dokundurtmayalım.

-Sel, -sal eklerinin nasıl bir hezeyanın ürünü olduğunu daha iyi anlamak isteyen arkadaşlara merhum üstâd Nihad Sami Banarlı'nın "Türkçe'nin Sırları" adlı kitabındaki "Sel ve Sal Hikayesi" başlıklı yazıyı okumalarını tavsiye ederim.